THẢO LUẬN TÁC PHẨM “THIỀN VÀ BÁT-NHÔ CỦA HT. TUỆ SỸ

THẢO LUẬN TÁC PHẨM “THIỀN VÀ BÁT-NHÔ CỦA HT. TUỆ SỸ

(Tâm kinh Bát-nhã – qua góc nhìn Duy thức)

Năm 2002, Hòa thượng Thích Đỗng Minh thành lập Ban phiên dịch Pháp tạng Phật giáo Việt Nam, trụ sở đặt tại chùa Long Sơn, thành phố Nha Trang tỉnh Khánh Hòa. Công trình phiên dịch tập trung vào bộ Hiện đại học thuật tùng san 100 tập và tạng Đại chánh. Song hành với việc làm này, Ban phiên dịch nỗ lực hiệu đính bộ Đại Bát-nhã 600 quyển bản Hán, do Ôn Trí Nghiêm phiên dịch.

Năm 2004, bộ Đại Bát-nhã được thầy Bảo Quang và cư sĩ Giác Tuệ hiệu đính lần thứ nhất, sau đó tôi có trách nhiệm duyệt lại lần cuối. Khi dò bản Việt với bản Hán, gặp đoạn nói về 20 tính “Không” nằm rải rác trong bộ Đại Bát-nhã, như Nội Không (內外, Adhyātmā-śūnyatā, Không của các pháp nội tại), Ngoại Không (外空, Bahirdhā-śūnyatā, Không của các pháp ngoại tại)... Vô tính tự tính Không (無性自性空, Abhāva-svabhāva-śūnyatā, Không của vô thể của tự tính) (大般若波羅蜜多經, T05n0220, quyển 3, p. 13b22, quyển 4, p. 18a03, v.v.), may mắn lúc này nhờ vào bản “Thiền và Bát-nhã” của thầy Tuệ Sỹ, giúp cho tôi chú giải và hiểu rõ các yếu tính Không trong Bát-nhã.

“Thiền và Bát-nhã”, bản đầu tiên được ra mắt độc giả vào năm 2004, Phật lịch 2548, “Viện Cao Đẳng Phật học Hải Đức Nha Trang” ấn hành, Ban tu thư Phật học xuất bản. “Thiền và Bát-nhã” là tác phẩm thuộc một phần trong bộ “Thiền luận” (Essays in Zen Buddhism) của thiền sư Suzuki (Daisetsu Teitaro Suzuki). Thiền luận có 3 tập, tập thứ 3 gồm các thiên luận về Hoa nghiêm và Bát-nhã. Toàn bộ (3 tập) được Trúc Thiên và thầy Tuệ Sỹ dịch, xuất bản lần đầu năm 1972. Theo thầy Tuệ Sỹ, bản dịch bộ Thiền luận còn nhiều điểm cần bổ túc sửa chữa, do đó năm 2003, thầy sửa từng phần; thầy chọn phần “Luận năm” và “Luận sáu” trong tập 3, nội dung nói về Bát-nhã chỉnh lý trước. Đó là duyên khởi cho tập sách “Thiền và Bát-nhã” ra đời. Thêm nữa, trong Thiền luận giải thích: “Quán tự tại (Avalokiteśvara, hoặc Quán thế âm) là người học Thiền, và đức Phật trong Tâm kinh cho biết ngài Quán tự tại đã học Bát-nhã như thế nào. Vì Bát-nhã là công án được đề ra cho Ngài (Quán thế âm) giải quyết, làm phương tiện chứng quả giác ngộ tối thượng.” Cho nên Bát-nhã chính là thiền, thiền là Bát-nhã. Nghĩa lý Bát-nhã không còn khúc chiết nếu ai đó đọc lại bản “Thiền và Bát-nhã”.

Trong tác phẩm “Thiền và Bát-nhã” được bổ sung các mục như, các truyền bản Phạn văn, lược chú văn nghĩa: “Hành thâm Bát-nhã”, “Chiếu ngũ uẩn giai không” vân vân. Qua đối chiếu Phạn văn, thầy Tuệ Sỹ giúp cho chúng ta thấu hiểu tường tận bản Tâm kinh Bát-nhã mà chúng ta thường nhật tụng đọc. Ví dụ, câu đầu tiên:

Quán tự tại Bồ-tát, hành thâm Bát-nhã ba-la-mật-đa thời… (般若波羅蜜多心經 [T8n251, p. 848c07], 觀自在菩薩行深般若波羅蜜多時).

Trong các bản Việt dịch hiện nay đa số đều dịch:

“Ngài Bồ-tát Quán tự tại, khi thực hành thâm sâu về trí tuệ Bát-nhã ba-la-mật-đa…”

Thiền và Bát-nhã dịch lại theo Phạn văn: gambīrayāṁ prajñāpāramitāyāṁ caryāṁ caramaṇo – Bồ-tát Quán tự tại (Avalokitésvara) khi thực hành tu tập trong Bát-nhã ba-la-mật-đa thậm thâm (sâu thẳm)… Hiểu theo văn pháp Phạn ngữ, tức “Bồ-tát thể hiện sự nghiệp trong Bát-nhã ba-la-mật thậm thâm; là do y chỉ trên hay trong Bát-nhã ba-la-mật của Bồ-tát mà an trú với tâm không bị trùm kín, hay sống đời sống mà tâm không chút vướng mắc.”

Trong lời Tựa “Thiền và Bát-nhã” thầy Tuệ Sỹ viết:

“Nhân dịp đọc lại và sửa chữa, chúng tôi cũng thêm vào khá nhiều văn bản, tư liệu liên quan đến Tâm kinh Bát-nhã. Các văn bản tư liệu này giúp các độc giả có thêm cơ sở để tự mình tư duy và chiêm nghiệm những ý nghĩa tiềm ẩn của Tâm kinh Bát-nhã mà các bản luận giải không thể thay thế để nhận thức được. Các tư liệu được cung cấp trong đây cũng chỉ ở chừng mức có tính cách gợi ý… Do đó, người dịch mong độc giả nếu cảm thấy có đôi chút hứng thú với các tư liệu được cung cấp ở đây, thì cũng chỉ nên hứng thú trong chừng mực vừa phải với nhận thức văn tự, ngoài ra thì tự mình tư duy quán chiếu, để vượt qua giới hạn ngôn ngữ, đạt được cho mình những điều ý tại ngôn ngoại.”

Với lời Tựa, thầy nhắc rằng, những người sở hữu tác phẩm “Thiền và Bát-nhã”, hoặc cả những vị trì tụng Tâm kinh Bát-nhã, “tự mình tư duy quán chiếu, để vượt qua giới hạn ngôn ngữ”, vượt qua giới hạn ngôn ngữ ở đây là ứng dụng pháp trong đời sống của người học đạo. Như chúng ta nhìn ai đó, đánh giá họ tốt, xấu, khi ấy đã qua “hiện lượng” là theo tự ngã của chính mình, bị biến kế sở chấp, nó đều thuộc tâm “hành” của chúng sinh. “Hành” (caryām) của Bồ-tát không phải như thế mà “hành” của Bồ-tát cần y trên Bát-nhã (satori) để quán chiếu.

“Bát-nhã ba-la-mật vượt ngoài ngôn thuyết, tư tưởng và tán ngữ, vì tự tánh như hư không, không sinh, không diệt, là cảnh giới của tuệ…”

Tạm thời, người chưa ngộ cứ theo lý mà bàn. Ngộ được rồi mọi luận bàn sẽ trở thành vô nghĩa.

Tâm Nhãn